Relacja terapeutyczna jest relacją specyficzną ze względu na towarzyszącą jej asymetryczność (uwaga obu stron koncentrowana jest głównie na osobie pacjenta, a terapeuta wypowiada się z pozycji autorytetu), więź obecną między pacjentem a terapeutą, a także ze względu na cele relacji. Z tego względu konieczne jest zapewnienie takich warunków wspólnej pracy, by relacja ta mogła mieć charakter leczniczy i by zmierzała we wspólnie z pacjentem ustalonym kierunku. Warunki te określa się w tak zwanym kontrakcie terapeutycznym.

W psychoterapii obie strony relacji (zarówno pacjent, jak i terapeuta) mają za zadanie zmierzać ku ustalonym celom terapii, choć każda ze stron będzie te cele realizowała w inny sposób. Z jednej strony będziemy zatem w ramach kontraktu terapeutycznego zauważać obowiązki po stronie terapeuty i pacjenta, a z drugiej wszelkie te ustalenia, które pomagają zabezpieczyć warunki terapii tak, by mogła ona być przestrzenią bezpieczną dla samego procesu psychoterapii. Wspomniane ustalenia będą dotyczyć tajemnicy zawodowej, częstotliwości spotkań, czasu, miejsca, sposobu kontaktu, kosztów, warunków odwoływania sesji, czy też jej zakończenia. W sytuacji, gdy w psychoterapii bierze udział dziecko lub niepełnoletni nastolatek kwestia poufności i tajemnicy zawodowej będzie wymagała dodatkowego wyjaśnienia, które terapeuta podejmie. Dodatkowe ustalenia mogą pojawić się także w sytuacji, gdy pacjent ma historię prób samobójczych lub zachowań autodestrukcyjnych. Ustalenia te mogą być sformułowane pisemnie lub ustnie w zależności od stylu pracy terapeuty i jego decyzji w konkretnej sytuacji pod koniec okresu konsultacji, czyli kilku pierwszych spotkań, podczas których terapeuta zbiera i organizuje informacje od pacjenta, by na koniec tego okresu przedstawić pacjentowi swój sposób rozumienia jego sytuacji i określić, czy i w jaki sposób mógłby mu pomóc. Są to też ustalenia, które można renegocjować w trakcie terapii, jeżeli pojawi się taka potrzeba i może ją zauważyć zarówno pacjent, jak i terapeuta.

Skuteczna praca terapeutyczna opiera się na współpracy, w związku z czym nie sposób oddzielić tematu kontraktu od relacji terapeutycznej, która jest jednym z istotniejszych w psychoterapii czynników leczących. Jest ona jednak różnie rozumiana i postrzegana w zależności od prezentowanego przez terapeutę podejścia, w związku z czym mogą pojawiać się istotne różnice w zakresie tego, jak ta relacja w praktyce będzie wyglądać, a więc też tego, czego pacjent może się po terapeucie spodziewać, czego od niego oczekiwać, a także tego, jaka jest jego własna rola i zadania w tym procesie. Relacja ta może też ulegać zmianom w zależności od etapu kontaktu, wśród których wyróżnimy: etap diagnostyczny, zawarcie kontraktu terapeutycznego, zasadniczą część terapii i jej zakończenie. Bez względu na podejście terapeutyczne i etap leczenia zadaniem po stronie terapeuty jest dbanie o bezpieczną atmosferę, a także wyrażanie postawy zainteresowania i empatii, a zadaniem pacjenta jest realizowanie zaleceń terapeuty. Zaangażowanie pacjenta w proces psychoterapii jest kluczowe dla efektu leczenia, dlatego też w okresie diagnostycznym terapeuta sprawdzi, czy motywacja, z którą przychodzi pacjent jest wystarczająca i odpowiednia do podjęcia tego (często trudnego przecież) procesu.

Kontrakt terapeutyczny jest istotnym narzędziem w procesie psychoterapii. Pomaga zapewnić takie warunki wspólnej pracy, by była ona bezpieczna i skutecznie zmierzała w kierunku ustalonych celów, choć zależności od etapu procesu, sytuacji pacjenta i prezentowanego przez terapeutę nurtu terapeutycznego poszczególne jego elementy mogą się różnić lub być bardziej akcentowane.

Bibliografia:

Czabała J. Cz. (1997), Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN.

Grzesiuk L. (red.) (1995), Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN.