Podjęcie psychoterapii jest ważną, choć często trudną decyzją. Świadczy o tym, że chcemy zmienić swoje życie i dostrzegamy, że potrzebujemy pomocy w podjęciu tej zmiany. Wówczas psychoterapeuta może stać się odpowiednią osobą do udzielenia potrzebnego wsparcia, ale może się okazać, że ze względu na rodzaj naszych trudności lub obecny etap życia bardziej pomocne będzie zastosowanie konkretnego sposobu leczenia i wówczas pojawi się pytanie: który nurt psychoterapii wybrać? Różnią się one sposobami traktowania i rozumienia trudności człowieka, i stosują inne sposoby leczenia. Będziemy rozróżniać nurty, które bardziej będą koncentrować się na wymiarze:

- dynamicznym (psychoanaliza, podejścia psychodynamiczne), w których kluczowe będzie odkrycie nieświadomych przeżyć i uzyskanie większej świadomości na swój własny temat,

- poznawczo- behawioralne zakładające, że zachowania człowieka kształtują się w procesie uczenia się, leczenie koncentruje się na sposobie myślenia i przekonaniach,

- humanistyczno- egzystencjalne (w tym Gestalt i logoterapia), akcentujące tworzenie odpowiednich warunków do rozwoju i samorealizacji, a także

- systemowo- interakcyjne (terapia systemowa), rozumiejące trudności jako efekt zaburzonych relacji i zmierzające do poprawy komunikacji w rodzinie lub związku.

Psychoanaliza i psychoterapia psychodynamiczna

Podejście psychoanalityczne wspiera pacjenta w uświadamianiu sobie tych przyczyn jego funkcjonowania, które wynikają z jego wcześniejszych doświadczeń życiowych. Stosowane przez terapeutę interwencje pomagają pacjentowi dotrzeć do emocji, myśli i wspomnień, które wpływają na jego funkcjonowanie, a czego nie był on wcześniej świadomy.

Jednym z istotniejszych obszarów pracy terapeuty psychoanalitycznego będzie analizowanie tzw. przeniesienia. Rozumiemy je jako zjawisko, w którym reakcje emocjonalne doświadczane wobec ważnych osób nieświadomie przenoszone są na osobę terapeuty. Pojawiające się emocje mogą powodować, że terapeuta będzie przeżywany jakby był bardziej podobny do osób z przeszłości pacjenta niż ma to odzwierciedlenie w rzeczywistości. Analizowanie tych przeżyć w relacji z terapeutą pomoże pacjentowi być bardziej świadomym przyczyn własnych reakcji, dzięki czemu będzie mógł funkcjonować w relacjach bardziej elastycznie.

Psychoterapeuta będzie także analizował tzw. opór, który ma za zadanie podtrzymywać dotychczasowy sposób funkcjonowania i hamuje rozwój pacjenta. Psychoterapeuta będzie się wówczas zastanawiał wraz z pacjentem nad tym, dlaczego tak trudne jest przypomnienie sobie danych treści, skąd bierze się niechęć do podejmowania danego wątku lub jego unikanie. Dzięki temu pacjent lepiej rozumie własne funkcjonowanie i może funkcjonować coraz bardziej świadomie i autonomicznie.

Jeszcze innym ważnym zjawiskiem będzie tzw. konflikt wewnętrzny rozumiany jako efekt sprzeczności między tym, czego chcę, a tym co mam (często nieświadome) poczucie, że mi wolno. Będą to te powtarzające się doświadczenia, gdy z jednej strony czegoś chcemy, zależy nam na tym, ale nie rozumiejąc dlaczego nie udaje się nam tego osiągnąć i osiągamy rezultat wręcz przeciwny. Psychoterapeuta będzie z pacjentem szukał przyczyny tych trudności.

W podejściu psychodynamicznym rozwój i trudności człowieka rozumie się raczej tak jak w psychoanalizie, więc psychoterapeuta psychodynamiczny będzie pracował podobnie, choć w zależności od konkretnego szkolenia (i superwizji) terapeuci mogą różnić się sposobem pracy. Perspektywa psychodynamiczna różni się natomiast od podejścia psychoanalitycznego większym akcentowaniem obecnej sytuacji życiowej pacjenta. Podejścia dynamiczne (psychoanaliza, psychodynamiczne) wymagają głębszego poznania pacjenta, co powoduje, że z reguły są to terapie długoterminowe i może się zdarzyć, że psychoterapeuta zaproponuje, żeby sesje odbywały się częściej niż raz w tygodniu.

Nurt poznawczo- behawioralny

Terapia poznawczo- behawioralna akcentuje to, w jaki sposób przekonania klienta i jego sposób reagowania wpływają na jego funkcjonowanie. Terapeuta poznawczo- behawioralny będzie szukał nieracjonalnych przekonań i je korygował. Przykładem takiego dysfunkcyjnego przekonania będzie na przykład: „jeśli to mi się nie udało to już nic mi się nie uda” lub „jeżeli tego nie umiem to do niczego się nie nadaję”. Celem tego rodzaju terapii jest doprowadzenie do zmiany w reagowaniu emocjonalnym i zachowaniu poprzez wpływ na to, w jaki sposób klient myśli o sobie, zdarzeniach z jego życia lub o innych osobach. Dzięki temu klient może osiagnąć większą elastyczność w swoim myśleniu i reagowaniu, może zacząć podejmować decyzje, które będą dla niego bardziej adaptacyjne. Perspektywa wczesnodziecięcych doświadczeń i ich wpływu na obecne trudności jest w tym nurcie znacznie mniej istotna.

Psychoterapeuta poznawczo- behawioralny będzie koncentrował się na określonych problemach, do których zaplanuje strategie leczenia, czas terapii będzie krótszy i często z góry ustalony, choć w toku terapii mogą pojawiać się nowe cele wymagające dalszej pracy terapeutycznej. W tych podejściach terapeuta może zasugerować spotkania systematyczne co tydzień lub ich rozrzedzenie w zależności od danej problematyki i w zależności od etapu leczenia.

Przy omawianiu podejść poznawczo- behawioralnych istotne jest wyróżnienie podejść tzw. „trzeciej fali”. Są to podejścia, które podkreślają znaczenie relacji terapeutycznej, wyznawanych wartości czy technik uważności. Jest to zróżnicowana grupa terapii, wśród których wyróżniamy m.in.:

- terapię opartą na akceptacji i zaangażowaniu (ACT): celem terapii będzie zaakceptowanie przez klienta jego obecnej sytuacji i doświadczeń, które dotąd nie były przez niego akceptowane i przez to utrudniały mu dalszy rozwój. W efekcie klient będzie bardziej zdolny do większego zaangażowania i podejmowania inicjatywy w swoim życiu.

- terapię poznawczą opartą na uważności (MBCT): terapeuta będzie dążył do osiągnięcia przez klienta większej świadomości siebie w chwili obecnej (stan uważności), stosując proste metody medytacyjne i oddechowe. W efekcie klient może zacząć rozwijać nowe sposoby reagowania, które będą dla niego bardziej adaptacyjne.

- dialektyczną terapię behawioralną (DBT): terapeuta będzie koncentrował się na oduczaniu klienta takich nawyków w jego myśleniu, które mają na niego dezadaptacyjny wpływ, będzie akcentował koncentrowanie się bardziej na chwili obecnej i wzmacnianie u klienta zdolności do akceptowania rzeczywistości taką, jaką ona jest.

- terapię schematów: ten rodzaj terapii łączy w sobie kilka czynników (wgląd, techniki wyobrażeniowe, modyfikacje behawioralne, większe znaczenie relacji terapeutycznej). Celem będzie w tym wypadku zaspokajanie frustrowanych potrzeb emocjonalnych klienta po to, żeby mógł w bardziej adaptacyjny i skuteczny sposób szukać ich realizacji w swoim życiu i dzięki temu istotnie poprawić jakość swojego życia.

Podejście systemowe

Jest to podejście stosowane w przypadku pracy z rodziną lub parą, które rozumiane są jako system funkcjonujący w określony sposób, gdzie każda z osób wpływa na inną. W zależności od stosowanych technik terapeutycznych psychoterapeuta będzie koncentrował się bardziej na tym, w jaki sposób zmienić sposób komunikacji w rodzinie, w jaki sposób skonstruowana jest rodzina (być może są potrzebne zmiany w jej strukturze) lub jak dane zachowania konkretnych osób wpływają na inne osoby w systemie. Celem terapii jest wsparcie rodziny lub pary w wyjściu z impasu, w którym się znalazła, dzięki czemu możliwe będzie osiągnięcie kolejnego etapu rozwoju.

Terapeuta systemowy (zwłaszcza w sytuacji, gdy w rodzinie są młodsze dzieci) może zaproponować, by konkretne osoby z rodziny pojawiły się (lub nie) na sesji, mogą być to sesje dłuższe niż podejmowane indywidualnie, może też się zdarzyć, że proces terapeutyczny będzie prowadziło dwóch terapeutów. Jest to leczenie z zasady krótkoterminowe, nastawione na poradzenie sobie z konkretnie określonymi trudnościami. Są jednak terapeuci łączący podejście systemowe z psychodynamicznym, wówczas w zależności od konkretnej sytuacji proces psychoterapii może być dłuższy lub krótszy.

Terapia humanistyczno- egzystencjalna i logoterapia

Głównym celem tej grupy podejść terapeutycznych jest niedyrektywne stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych w relacji z terapeutą i pobudzenie do refleksji nad wyborami życiowymi i własnymi wartościami. Terapia ukierunkowana jest w tym wypadku głównie na teraźniejszość i przyszłość.

W psychoterapii humanistycznej terapeuta będzie dążył do tego, żeby klient był w stanie akceptować samego siebie bardziej bezwarunkowo i dzięku temu możliwa będzie większa integracja jego osobowości. Psychoterapeuta pracujący wedle podejścia Gestalt będzie przyjmował podobnie niedyrektywną postawę jak terapeuta humanistyczny, ale skoncentruje się on bardziej na szukaniu takich obszarów w przeżyciach klienta, które powodują brak autentyczności w jego funkcjonowaniu i utrudniają mu osiąganie samorealizacji. W logoterapii natomiast dąży się do odnalezienia i ukazania sensu we wszystkich aspektach życia człowieka, też w doświadczanych cierpieniach. Poczucie sensu jest postrzegane jako kluczowe i wpływa na to, czy i w jaki sposób klient osiąga szczęście i zdrowie psychiczne.

Podsumowując, w zależności od tego, czym chcielibyśmy się zająć i co jest dla nas istotniejsze możemy wybrać nurt, w którym bardziej zajmiemy się doświadczeniami z przeszłości, które utrudniają nasze funkcjonowanie codzienne, możemy chcieć skoncentrować się na tym, żeby zmienić swój sposób myślenia i reagowania, czy też stwierdzić, że istotniejsza dla nas jest obecnie poprawa relacji w rodzinie (związku) lub też osiągnięcie większego poczucia sensu i samorealizacji. Może się też okazać, że ciężko nam określić, na czym polega trudność i wówczas terapeuta na etapie konsultacji pomoże nam podjąć decyzję na temat tego, które podejście terapeutyczne byłoby najlepsze.

Literatura:

Grzesiuk, L. (red.). (2005). Psychoterapia, teoria. T. 1. Warszawa: Eneteia.

Kottler, J. A. (2004). Opór w psychoterapii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Young, J. E., Klosko, J. S., Marjorie. (2019). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Górniak, L., Józefik , B . (2003). Ewolucja myślenia systemowego w terapii rodzin. Od metafory cybernetycznej do dialogu i narracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Szykuła, R. (2022). Logoterapia i analiza egzystencjalna. Teoria i praktyka. Warszawa: Eneteia.